در زیربنای هر حرکت فرهنگی عمیق و ماندگار، پژوهش و شناخت دقیق از بستر اجتماعی، فکری و ارزشی جامعه قرار دارد. واحد پژوهش و مطالعات فرهنگی در جهاد تبیین با همین هدف راه‌اندازی شده تا جریان تبیین را از اتکای صرف به احساس و تجربه، به‌سوی فهم مبنایی، نگاه علمی و تحلیل‌محور سوق دهد.
این واحد مأموریت دارد تا با رصد تحولات فکری، فرهنگی و اجتماعی جامعه، نیازهای واقعی مخاطبان را شناسایی کرده و به تولید محتوای فکری و پشتوانه‌های نظری برای فعالیت‌های میدانی مجموعه بپردازد. پژوهش در این واحد، نه صرفاً مطالعه‌ی آکادمیک بلکه پژوهش مسئله‌محور، کاربردی و منسجم با اهداف انقلاب فرهنگی است.
برخی از مهم‌ترین فعالیت‌های این واحد عبارت‌اند از:
مطالعه و تحلیل روندهای فرهنگی، رسانه‌ای و فکری در جامعه ایران و جهان اسلام
نیازسنجی محتوایی برای مخاطبان هدف مجموعه
تدوین و انتشار گزارش‌های تحلیلی، مقالات کاربردی و اسناد راهبردی
پشتیبانی نظری از تولید محتوا، تبلیغات، آموزش و سایر واحدها
شناسایی خلأهای گفتمانی و ارائه پاسخ‌های نظری برای جریان تبیین
همکاری با اندیشمندان، اساتید حوزه و دانشگاه، و مراکز علمی پژوهشی
واحد پژوهش، چشم بینای مجموعه است؛ تبیین اگر فاقد پشتوانه فکری باشد، در برابر جنگ روایت‌ها، استحکام لازم را نخواهد داشت. از همین‌رو، این واحد به‌عنوان مرجع تشخیص اولویت‌های محتوایی و راهبردی، نقش مهمی در سیاست‌گذاری مجموعه ایفا می‌کند.
همچنین این واحد تلاش دارد با بهره‌گیری از زبان علمی در عین حفظ فهم‌پذیری عمومی، پل ارتباطی میان نخبگان فکری و فعالان میدانی باشد؛ تا خروجی اندیشه‌ها به کنش فرهنگی تبدیل شود، و فعالیت‌ها از بی‌جهتی و پراکندگی نجات یابند.
در نهایت، واحد پژوهش و مطالعات فرهنگی، موتور فکری جهاد تبیین است؛ بخشی که با نگاه ریشه‌ای و آینده‌نگر، نقشه راه نظری این مسیر را ترسیم می‌کند تا تبیین، هم دقیق باشد، هم عمیق، و هم اثرگذار.